Bez wątpienia orzeczenie kary pozbawienia wolności nie jest sytuacją miłą (delikatnie rzecz ujmując). Co do zasady, jej wykonanie następuje bezpośrednio do uprawomocnieniu się wyroku skazującego. Prawo przewiduje jednak wyjątkowe sytuacje, w których skazany może ubiegać się o odroczenie wykonania orzeczonej względem niego kary.
Należy pamiętać, że z instytucji odroczenia wykonania kary można skorzystać wyłącznie przed rozpoczęciem jej wykonywania przez skazanego. Innymi słowy, po stawieniu się w tym celu w zakładzie karnym możliwość ta już nie istnieje.
Kodeks karny wykonawczy, który reguluje kwestie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, przewiduje obligatoryjne oraz fakultatywne przypadki odroczenia.
Sąd ma obowiązek odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności w przypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie kary. Oczywiście mowa tutaj o schorzeniach samego skazanego (a nie, np. członka rodziny). Przez ciężką chorobę należy rozumieć taki stan, który będzie zagrażał życiu lub powodował poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia skazanego w przypadku jego umieszczenia w zakładzie karnym. W razie udzielonego odroczenia, powinno ono trwać do czasu ustania przeszkody, czyli odpowiedniej poprawy stanu zdrowia.
Ustawa przewiduje również możliwość (a zatem nie obowiązek) odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. Kodeks wymienia trzy sytuacje, w których możliwe jest zastosowanie tej instytucji.
Po pierwsze, sąd może odroczyć wykonanie kary, jeżeli jej natychmiastowe wykonanie pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Należy przez to rozumieć takie okoliczności, jak: samodzielne utrzymywanie całej rodziny, konieczność uregulowania zobowiązań kredytowych, czy też kontynuowanie nauki. W tego typu sytuacjach odroczenie może nastąpić na okres do roku.
Fakultatywne odroczenie może nastąpić także w stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem. Wówczas odroczenie udzielane jest na okres do 3 lat (licząc od urodzenia dziecka).
Trzecią możliwością odroczenia jest sytuacja, w której liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów. W takim przypadku odroczenie możliwe jest na okres jednego roku. Wyjątek stanowią skazani: którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia; recydywiści; dla których przestępstwo stanowi stałe źródło dochodu; działających w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym; popełniający przestępstwo o charakterze terrorystycznym; którzy dopuścili się niektórych przestępstw seksualnych w związku z zaburzeniami preferencji. Te osoby nie mogą liczyć na odroczenie wykonania kary z tej przyczyny.
Jeżeli odroczenie wykonania kary zostało udzielone na okres krótszy niż maksymalnie przysługujący, nic nie stoi na przeszkodzie, aby skazany ubiegał się o kolejne odroczenie. Łączny okres nie może jednak przekraczać tych, które opisano w poprzednim akapicie.
Należy mieć na względzie, że sąd, udzielając odroczenia, może nałożyć na skazanego określone obowiązki, takie jak: podjęcie starań o znalezienie pracy zarobkowej; zgłaszanie się do jednostki policji; poddanie się leczeniu, rehabilitacji lub oddziaływaniu terapeutycznemu; uczestnictwo w programach korekcyjno-edukacyjnych.
Osoba, której udzielono odroczenia nie może zapominać, że może zostać ono odwołane. Stanie się tak, gdy skazany: nie korzysta z odroczenia w celu, dla którego zostało udzielone; rażąco narusza porządek prawny; nie wykonuje nałożonych przez sąd obowiązków (opisanych w poprzednim akapicie). Odwołanie odroczenia nastąpi również, gdy ustaną przyczyny, dla których zostało udzielone.
